به گزارش «عمار فیلم»، هفتمین گعده هفتگی فیلم سازان جوان سینمای انقلاب با نقد و بررسی مستند «عالی نسب» به کارگردانی مهدی عوض زاده، با حضور نعمت الله سعیدی به عنوان منتقد و سید احسان خاندوزی استاد اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی در حسینیه هنر برگزار شد.

مهدی عوض زاده کارگردان مستند «عالی نسب» در ابتدای این برنامه در سخنانی، گفت: قبل از اینکه شروع به ساخت این مستند کنم، آقای عالی نسب را در حد و اندازه یک اسم و اینکه سازنده لوازمی چون سماور، بخاری و این چراغ های والور است می شناختم. نقطه شروع ماجرای من در جریان تولید مستند «عالی نسب» مطالعه تعدادی مطلب درموردشان در نشریه ای بود که دوستان مشهدی با موضوع اقتصاد مقاومتی تهیه کرده بودند.

وی افزود: بعد از اینکه این مطالب را مطالعه کردم متوجه شدم که با چه شخصیتی روبرو هستم. سپس پیگیری های بیشتری را انجام دادم تا به این موضوع پی بردم که او در موسسه دین و اقتصاد بوده است. به آنجا رفتم و در آن با کتابی روبرو شدم که در قالب مصاحبه در اولین سالگرد فوت او منتشر شده بود.

این کارگردان ادامه داد: البته این کتاب با عجله گردآوری شده بود اما به لحاظ اینکه در آن کتاب گفتگوهای بسیار خوبی با افراد مختلفی در حوزه های فرهنگی، اقتصادی و سیاسی انجام شده بود، منبع بسیار خوبی برای تحقیق و پژوهش های من برای ساخت این مستند محسوب می شد.

عوض زاده خاطرنشان کرد: در نهایت بعد از مطالعه این کتاب و رفت و آمد به موسسه و دیدار با دوستان و همکاران مرحوم عالی نسب، طرح این مستند را نوشتم. به دلیل اینکه با افرادی روبرو بودیم که مشغله فراوانی داشتند و فقط یک بار می توانستیم با آنها ملاقات کنیم اساسا بخشی از پژوهش ما در جریان انجام این مصاحبه ها و تولید مستند «عالی نسب» صورت می گرفت و کامل می شد.

آرشیوی برای تولید مستند نداشتیم

وی اضافه کرد: در ابتدای تولید این مستند هیچ گونه آرشیوی شامل فیلم و عکس از او نداشتیم و هرچه روبه جلو رفتیم متوجه شدیم که هیچ آرشیوی از او وجود ندارد. تنها امیدی که برای ما باقی ماند خانواده او بود که آنها حتی در حد کم با ما همکاری نمی کردند و اگر هم آرشیوی در حد عکس و فیلم وجود داشت ما نتوانستیم آن را بدست بیاوریم.

این کارگردان یادآور شد: موضوعات و مطالب فراوانی را در مستند «عالی نسب» نتوانستیم بیاوریم و یا نخواستیم قرار بدهیم. به طور مثال ایشان در دوران زندگی خود کمک ها و اقدامات فراوانی را به اشکال گوناگون همانند مدرسه سازی در قالب خیریه انجام داده است. او همچنین بنیانگذار صندوق قرض الحسنه ریاست جمهوری در دوران ریاست جمهوری شهید رجایی بود.

مستند «عالی نسب» اثر ارزشمندی است

در بخش دیگر این برنامه نعمت الله سعیدی که به عنوان منتقد حضور داشت در سخنانی، گفت: نخستین نکته ای که باید بدون تعارف درمورد مستند «عالی نسب» گفت این است که با فیلم ارزشمندی روبرو هستیم. سوژه ای هم که این مستند بر اساس آن ساخته شده بسیار عالی است. موضوع این مستند ورای ارزشمندی، ضرورت ساخت نیز دارد. نخستین امتیاز مستند «عالی نسب» برخورداری از این ویژگی است.

وی افزود: از این موضوع که بگذریم اولین مشکل مستند این است که کارگردان و عوامل فیلم به احتمال زیاد قبل از آغاز تولید نمی دانستند از این شخصیت چه می خواهند.

این منتقد ادامه داد: اگر از کارگردان فیلم بپرسیم که از عالی نسب چه می خواستید چه جوابی دارد؟ او یک قهرمان تولید ملی است؟ یک شخصیت چند بعدی سیاسی، اقتصادی و عرفانی است؟ کارگردان باید پیام اصلی را در قالب این مستند پیدا و بیان می کرد که مرحوم عالی نسب یک چهره برجسته تولید ملی به همراه صفت ها و ویژگی های دیگری است.

سعیدی خاطرنشان کرد: در حقیقت نخستین مشکلی که مستند «عالی نسب» دارد این است که در تصویری که می خواهد به مخاطبان ارائه بدهد تشتت وجود دارد. نکته اساسی دیگر اینکه درست است یک فیلمساز نباید اقتصاددان باشد اما نه به این معنا که کمتر از اقتصاددان است بلکه به این معنا که هنرمندی پیشرو است. در واقع هنرمندی که دارای ذهنی خلاق و تخیلی آزاد است.

داستان مستند رشد نکرده است

این منتقد یادآور شد: سوژه ما در این مستند، قهرمان ملی ما در عرصه اقتصاد است و ما هم نیاز داریم تا در این زمینه اقدام به فرهنگ سازی کنیم. اما کارگردان از این نکته غفلت کرده که تفاوت کار داستانی با مستند در این است که فیلم مستند، قصه اطلاعات است اما فیلم داستانی، اطلاعات قصه است. با توجه به این توضیحات مستند «عالی نسب» در این دو دسته جای نمی گیرد.

وی اظهار داشت: مشکل دیگر مستند «عالی نسب» این است که بسیاری از بحث ها زخمی شده اما باز نشده است. به نظر می رسد داستان این مستند زیر حجم زیاد اطلاعات و تحلیل ها خفه شده است. در حقیقت فرصت رشد به داستان در این مستند داده نشده است. زیرا این کار قطعا باید در سه تا چهار قسمت سریال می شد در غیر این صورت چاره ای نبود مگر اینکه از بخشی از تحلیل ها و اطلاعات صرفه نظر می شد.

عالی نسب قهرمان اقتصاد اسلامی است

این منتقد تصریح کرد: با توجه به بیوگرافی که از مرحوم عالی نسب تهیه شده است او را می توان قهرمان اقتصاد اسلامی دانست. این فردی که در ابتدا با بلور فروشی کار را شروع کرده قطعا سرمایه زیادی نداشته است اما با نبوغ، تلاش و مدیریتی که داشته به این جایگاه رسیده است.

همزمان با ساخت مستند، پژوهش‌مان کامل می شد

عوض زاده کارگردان مستند «عالی نسب» در ادامه این برنامه در سخنانی، گفت: این موضوع که اشاره کردید ما از قبل نمی دانستیم از سوژه چه می خواهیم را قبول دارم. زیرا زمانی که شروع به ساخت این مستند کردیم پژوهش ما کامل نشده بود و هرچه رو به جلو می رفتیم پژوهش ما کامل تر می شد.

وی افزود: از اواسط تولید این مستند تصمیم گرفتیم برای جبران بحث های مربوط به آرشیو، زندگی او را در بستر تاریخ معاصر روایت کرده و سپس برخی از نقاط آن را بیشتر برجسته کنیم.

این کارگردان ادامه داد: نقاط عطف قصه این مستند شامل داستان تولید سماور، کودتای ۲۸ مرداد، زمان جنگ و احداث کارخانه ها می شود. در حقیقت این مستند بیشتر از جنبه دینی، مذهبی و عرفانی به وجه تولیدی و اقتصادی مرحوم عالی نسب پرداخته است.

مرحوم عالی نسب شخصیتی چند وجهی داشت

عوض زاده خاطرنشان کرد: در مورد شخصیت عالی نسب باید به این موضوع اشاره کنم که او آنقدر دارای شخصیتی چند وجهی بود که حیفمان می آمد از یکی از آنها بگذریم. از همان ابتدای مرحله ساخت مستند «عالی نسب» به این نتیجه رسیدیم که این مستند باید چند قسمتی تولید شود. بعد از اینکه هم تصمیم گرفته شده کار به صورت تک قسمتی ساخته شود دلمان نمی آمد که از یک بخشی برای قسمت دیگری بگذریم.

ابعاد مثبت مستند بیش از ضعف های آن است

سید احسان خاندوزی استاد اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی نیز که در این برنامه حضور داشت در سخنانی، گفت: ابعاد مثبت و پیام های قابل توجه آن بسیار بیشتر از ضعف ها و کاستی هایی است که می توان در هر اثری آنها را پیدا کرد. اگر می خواستیم به سراغ قصه های گل درشت زندگی مرحوم عالی نسب برویم امکان تولید ۱۵ الی ۲۰ قسمت  ۳۰ دقیقه ای وجود داشت.

وی افزود: اما اینکه این مستند با چه اولویتی از مجموع برش هایی که می توانستیم به زندگی مرحوم عالی نسب بزنیم رفته این بخش ها و مقاطع را انتخاب کرده است و موارد دیگر را آیا آگاهانه یا تعمدی و بر اساس سناریویی که داشته نیاورده است باید از طرف کارگردان و سازنده آن بیان شود.

این استاد دانشگاه ادامه داد: مخاطبان با تماشای مستند «عالی نسب» با نقطه های نورانی جسته و گریخته ای از مجموع این شخصیت آشنا می شوند اما نمی تواند به عقب بازگردد و مجموعه تصاویر خوبی را از گذشته او به دست آورند.

خاندوزی خاطرنشان کرد: درست است که چهره خانوادگی او و مسئولیت هایی که داشته نشان داده می شود اما در فیلم با سایه روشن های متعددی روبرو می شویم. مرحوم عالی نسب به غیر از دو کلمه چراغ نفتی و والور و سپس کارتن میهن که در مستند بیان می شود آیا نقش تولیدی در اقتصاد ایران داشته است یا نه؟

ضرورت بالاتر بودن ضرب آهنگ مستند «عالی نسب»

وی اضافه کرد: اگر ضرب آهنگ مستند «عالی نسب» سریع تر بود، مخاطبان کمتر و دیرتر خسته می شدند. همچنین اگر از برش های کوتاه تر و انتقال های سریع تر روی موضوع های دیگر و حتی موسیقی متن متفاوت تر استفاده می شد شاهد افزایش جذابیت این مستند می شدیم.

این استاد دانشگاه یادآور شد: نکته دیگر اینکه خوب یا بد، بیننده ایرانی به جهت اینکه وزن زیادی به مسئله شهرت می دهد از راویان آشناتری برای چشم و ذهن او استفاده می شد. این مسئله جذابیت کار و سطح شخصیت این مستند را برای افرادی که او را نمی شماسند بالاتر می برد.

خاندوزی عنوان کرد: مرحوم عالی نسب هم در دوره نهضت ملی و هم در بعد از انقلاب اسلامی حضور داشت. بویژه اینکه در دهه نخست در بسیاری از سطوح عالی رده پایی از او به چشم می خورد. او در تمام دوران عمر سیاسی خود هیچگاه به صورت رسمی عضو هیچ حزب و جبهه ای نبود. ضمن اینکه با تمام گروه های سیاسی هم ارتباط داشت.

وی در پایان تصریح کرد: ملی گرایی یکی از ویژگی های بارز مرحوم عالی نسب بود که همه ازجمله دوست و دشمن به آن اعتراف می کردند. او در قبل و بعد از انقلاب با همه گروه ها ارتباط داشت اما هیچگاه زیر بلیط هیچکدام از آنها نرفت.

منبع: جشنواره مردمی عمار