اختصاصی میثاق/عجیب ترین اتفاق دنیای فیلم در اوایل قرن بیست و یک، محبوبیت چشمگیر فیلم مستند است. در سال 2004 اگر فیلم مستند نبود، گیشه های سینماها فروش بسیار پایینی داشتند. فیلم های مستند در آن سال بیش از 170 میلیون دلار فروش داشتند. هفت تا از بهترین مستندهای تاریخ در سالهای 2003 و 2004 پخش شدند و 18 تا از 25 سودآورترین مستند سیاسی بعد از سال 2002 وارد بازار شدند.

از نظر تاریخی، فیلم مستند «سم» گیشه های سینما محسوب می شدند و بیشتر آمریکایی ها فیلم های مستند را بسیار خسته کننده می دانستند. چه چیزی باعث این تغییر ناگهانی شده است؟ آیا فقط شرایط زودگذر مربوط به انتخابات ریاست جمهوری سال 2004 باعث آن بوده است؟ یا دلایل عمیقتری پشت این مسئله است؟ و «مایکل مور» در این افزایش محبوبیت مستند چه نقشی بر عهده داشته است؟

هرگونه تلاش جدی برای یافتن پاسخی به این سوالات مستلزم آنست که نگاهی بیندازیم به تغییرات اساسی در حوزه های تولید، پخش، نمایش و مخاطب. تغییرات ایجاد شده در احساسات مخاطب تا حدی موجب این گرایش رو به افزایش به مستند بوده است. حتی با اینکه فیلم های ژانر فانتزی بر اساس شخصیتهای کارتونی و کتاب کودکان چندبرابر شده است، اما اشتیاق زیادی به واقع گرایانه بودن برنامه های مستند دیده می شود. برخلاف ستاره های بی احساس، مصنوعی وشبیه هم فیلمهای سینمایی، برنامه های مستند از نابازیگرانی استفاده می کند  که هیچ آموزشی ندیده اند، خارج از تصور عموم و بسیار فردگرا هستند. اگر برنامه های مستند می توانستند خیال مخاطب را از جهت روایتها و تدوین های  پست مدرن راحت کنند، و نقطه نظرهای چند وجهی را وارد کار خود کرده و ارزش تولیدی کمتری داشته باشند، حتی می توانستند محبوبیت و تاثیر عمیقتری داشته باشند.

تغییرات در بخش تامین منابع نیز تاثیر زیادی بر افزایش محبوبیت مستند داشته اند. همانطور  که افزایش محبوبیت تلویزیون در دهه ی 50 خلایی را ایجاد کرد که رادیوی جوان پسند توانست پرش کند، گرایش در حال رکود به فیلم های خارجی و هزینه های تولیدی کمتر راه را برای فیلم مستند باز کرد. در عین حال، تلویزیون سراسری و تنوع کانالهای ماهواره ای بازار تابتی برای مستند سازان ایجاد کرد. این مسائل نه تنها به فیلم سازان فرصت این را داده اند که مهارتهای خود را افزایش بدهند، بلکه باعث افزایش تنوع ژانرهای مستند نیز شده اند. فیلم های غیر داستانی تنوع فرمی زیادی را داشته اند که از نامه سفید (گزارش هیئت دولت) شبکه ای گرفته  تا سینمای صریح «فردریک وایزمن» را پوشش می دهند. اما در سالهای اخیر شاهد ظهور فرم های جدیدتری هستیم ازجمله فیلم های  IMAX ، فیلم های کنسرتی، حتی  موکومنتاری هایی مانند «this is spinal tap» و «mighty wind». مخصوصا سه نوع خلاقیت فیلمی نسبتا جدید را می توان نام برد که تاثیر فراوانی داشته اند. اول، مستند های کن برنزی با مباحثی جدی، فیلمهای گرفته شده ی نوستالژیک  و آرشیوی عالی، که لحنی عمیق و عزاگونه در خود دارند. همچنین مستندهای جدیدی نیز ظهور کرده اند که نسبت به دیگر تولیدات شبکه ای، تمایل بیشتری برای دخالت کردن در مباحث سیاسی از خود نشان می دادند (مانند مجموعه ی خط مقدم PBS). در این میان، «ارول موریس»، پیشروی فیلمهای پست مدرن و فی البداهه ای  شد که ترکیبی از درام، کمدی، تاملات فلسفی، مصاحبه، و سبکی سورئال را در کارهایش وارد کرده است. و در آخر، ژانر نوظهوری نیز به وجود آمد که میتوان آ نرا «مستند-سرگمی» نام نهاد، یعنی با استفاده از تمام امکانات تولیدی فیلمهای سینمایی از جمله انیمیشن، عکاسی سریع، گرافیک، مونتاژ و موسیقی راک  می توان موضوعات غیر داستانی را تبدیل به فیلمی سرگرم کننده کرد.

مایکل مور شخصیت مرکزی موثر در افزایش محبوبیت ژانر مستند-سرگرمی  است. او شخصیتی خلق کرد- شخصیتی سفت و سخت از طبقه ی کارگر عوام- که  در عین خامی و عوام گری اش، زندگی را به نوعی با شوخی و جشن می گذراند. مخاطبان یا حداقل مخاطبان چپ گرا، این نوع شخصیت را بسیار سرگرم کننده می دانند. فیلم های او تعصبی، کنایه ای، و به طرز زننده ای سیاسی هستند و بیشتر جذابیت آنها به خاطر حضور انسان فضولی است که زندگی نخبگان سیاسی را کندوکاو می کند. فیلم های او با وجود کلک های سینمایی، شیطنتها، و صحنه های عامه پسندانه اش، جنبه ی جدی نیز در خود دارند که به نوعی با قدرت تمام نقاب از چهره ی همه بر می دارند و و واقعیت هایی را که پنهان یا خفه شده بودند، عریان می کنند، یعنی واقعیت هایی  که یا به خاطر تاثیر صنعت زدایی بر روی ساکنان یک شهر پوسیده و ویران پنهان شده اند یا به دلیل آسیب امنیتی که در زمان جنگ به غیر نظامی ها وارد شد.

فیلم های مایکل مور در حالت افراطی اشان، دو مسئله را مطرح می کند که البته در مستند های سالهای اخیر زیاد دیده می شوند. اولین مسئله،  بی طرفی و تعادل مستند ساز است.  تنها آن کسی که خودش را به بی تجربگی زده، نمی تواند تشخیص بدهد که سنت فیلم مستند همواره مباحث و عقاید مختلفی را در بر می گیرد. مستند سازان با انتخاب موضوع و انتخاب مواد کاری خاص خود نحوه ی ارائه ی موضوع را شکل می دهند و در نتیجه، دیدگاه سیاسی خود را به دیگران منتقل می کنند.